Walter Isaacson is mijn favoriete biograaf. Hij schreef ook de biografieën van Elon Musk, Steve Jobs en Leonardo Da Vinci, en die vond ik allemaal geweldig. In 2021 schreef hij de biografie van Jennifer Doudna: De codekraker. Jennifer wie? Precies. Een Nobelprijs-winnares waar ik nog nooit van had gehoord. Dus hup, aan de lees, en na 500 pagina’s was ik wéér enthousiast. Deze biografie is even boeiend en goed geschreven als Isaacson’s vorige pennenvruchten.

De ondertitel is ‘Het revolutionaire DNA-onderzoek van Nobelprijs-winnares Jennifer Doudna’, en inderdaad dat onderzoek, of liever gezegd, het onderzoek waar véél wetenschappers mee bezig waren én zijn, is het eigenlijke onderwerp. In het bijzonder gaat het over CRISPR, technologie om genen aan te passen, en mRNA, waarmee o.a. de coronavaccins zijn gemaakt. Het boek geeft hier heel veel details over zonder in jargon te vervallen. Veel aandacht is er ook voor de ethische aspecten. En natuurlijk voor de historie van deze techniek die 4 miljard jaar geleden begon met .. bacteriën, die dit óók deden en doen.

De biografie De codekraker ….

…. gaat dus niet alleen over Doudna. Nee, veel andere wetenschappers komen aan bod in dit boek, waaronder Francisco Mojica. Hij onderzocht het DNA van de Archaea, eencelligen zonder celkern. Die hebben maar weinig DNA, en toch zaten daar regelmatig terugkerende identieke stukken (DNA-sequenties) tussen. Mojica verzon er in 2001 een naam voor: Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats. CRISPR dus.

Zijn onderzoeksmaatje Ruud Jansen ontdekte genen die aan weerszijden van die CRISPRs zaten, en die de instructies voor het maken van een enzym codeerden. Hij noemde die ‘CRISPR Associated System’-enzymen: CAS-enzymen. CRISPR-Cas.

Andere onderzoekers ontdekten dat de CAS-enzymen van bacteriën bij een virus-aanval een stukje DNA uit het virus ‘knippen’ en dat in het eigen DNA inbouwen. Met zo’n fragment zijn ze (hun nageslacht dan) immuun voor nieuwe aanvallen. Maar hoe? Met RNA? Dat was de specialiteit van Jennifer Doudna, en zo komen we bij haar terecht.

Jennifer Doudna op Berkeley

Jennifer studeerde biochemie en promoveerde daar ook op. Als kind wilde ze al weten ‘hoe de natuur werkt’, en het mysterie van het oprollen van de blaadjes van een kruidje-roer-me-niet fascineerde haar. Fundamenteel onderzoek was haar dus op het lijf geschreven. Als vervolg op haar promotieonderzoek bestudeerde Jennifer op Berkeley de structuur van RNA en daarna de toepassingen van CRISPR. Ze stapte heel even over naar het bedrijfsleven, maar dat beviel niet en ze ging terug naar Berkeley.

Haar manier van werken in Berkely is een van de weinige stukken die gaan over Jennifer’s karakter en gedrag. De input hiervoor komt vaak van haar collega’s. Haar stijl van werken kenmerkt zich door het openstaan voor risico’s, samen zoeken naar alternatieven, anderen niet op de vingers kijken, competitiedrang, voor zichzelf opkomen, vooral als het gaat om publicaties en octrooien.

Emanuelle Charpentier

In 2011 ontmoet ze op een congres Emmanuelle Charpentier, en ze besluiten samen te werken. Samen met 2 post-docs maken ze een enorme stap vooruit met CRISPR-Cas9, waarover ze een artikel voor Science maken. Hun ontdekking zou wellicht ook menselijke genen kunnen aanpassen! Ze vraagt octrooi aan, en hierover ontstaat een lange juridische strijd met een concurrerende onderzoeker: Feng Zhang. Per 5 juni 2025 (zo lees ik in Chemistry World) loopt de zaak nog.

Ethische dilemma’s

Een boeiend hoofdstuk gaat over ethiek. Moet alles wat kan met CRISPR, ook mógen? Jennifer gaat zich bemoeien met ethische kwesties: genen aanpassen om ziekten te genezen oké, maar hoever willen we gaan? Een groot aantal wetenschappers, waarvan Jennifer het boegbeeld is, besluit dat het bewerken van genen die niet-erfelijk zijn, toegestaan is. Kiembaan-bewerking, wat erfelijke genen betreft, dus niet. Maar: dit is alleen verboden totdat het veilig is en medisch noodzakelijk. Jennifer schrijft artikelen in allerlei publicaties hierover. Het uitgangspunt werd wereldwijd omarmd, maar nergens in wetgeving vastgelegd.

Maar natuurlijk is er een wetenschapper die vindt dat hij een uitzondering moet maken. In China worden de eerste CRISPR-baby’s geboren, met een aangepast erfelijk gen dat ze immuun voor HIV/AIDS maakte. De hele wereld staat op z’n kop. Jennifer voelt zich schuldig, ze heeft alleen richtlijnen opgesteld en geen moratorium afgedwongen. En het is háár techniek die is gebruikt.

Corona

Toen Corona zijn intrede deed, verflauwde de verontwaardiging, want immuniteit tegen een virus klonk opeens niet zo verschrikkelijk meer. Walter doet wat gedachten-experimenten met de lezer, over wat wél en niet toegestaan zou moeten worden, van permanente immuniteit tegen verschrikkelijke erfelijke zieken, via fysieke verbeteringen naar het uitbannen van psychische ‘stoornissen’.  En ik lees dat DARPA, het onderzoeksbureau van het Pentagon, al onderzoek doet naar genetisch versterkte supersoldaten, in samenwerking met Jennifer’s laboratorium.

De corona-vaccins zijn genetische vaccins, het gebruik betekende een omslag ten opzichte van de traditionele vaccins. Maar volmaakt zijn genetische vaccins niet, ze werken net als de traditionele vaccins via het immuunsysteem, wat we nog steeds niet volledig doorgrond hebben. De meeste Corona-doden overleden aan ontstekingen aan organen, door een ongewenste reactie van het immuunsysteem. CRISPR werkt niet via het immuunsysteem, maar knipt het virus in stukken. CRISPR-Cas-vaccins zijn nog in ontwikkeling. Op CRISPR-gebaseerde tests worden gebruikt om het virus aan te tonen zodra iemand besmet is.

Bijzonder aan de Corona-vaccinwedloop is dat onderzoekers en universiteiten samenwerkten, ook de grote concurrenten Jennifer en Feng Zhang. Hun ontdekkingen werden aan iedereen die het virus bestreed beschikbaar gesteld en gepubliceerd op gratis en open platformen. 

De Nobelprijs voor Scheikunde

En dan is het oktober 2020. Een verslaggever belt Jennifer wakker. Wat is haar commentaar op de Nobelprijs? Wie heeft hem gewonnen?, vraagt ze geïrriteerd.  Nou, jij en Emmanuelle Charpentier. Natuurlijk wist Jennifer dat ze in de race was. Maar de ontdekking van CRISPR was nog maar 8 jaar oud, meestal gaan er tientallen jaren overheen. Het toekennen van de prijs toont volgens Walter het belang aan van fundamenteel onderzoek, wat uiteindelijk hele praktische toepassingen kan hebben. Dit, én de pandemie, trekken (hopelijk) meer studenten richting wetenschappelijk onderzoek.

Mijn evaluatie van De codekraker

Wat knap om een ingewikkelde techniek als CRISPR zo helder en duidelijk te beschrijven! Ik begrijp de controverse rond de corona-vaccins nu beter, maar snap ook de ethische dilemma’s rondom kiembaanbewerking. En natuurlijk heb ik Jennifer Doudna, en in mindere mate haar collegae, leren kennen. Maar niet góéd leren kennen, wat dat betreft is het geen zuivere biografie. Ik weet niets over haar dagelijkse rituelen, heel weinig over haar gevoelens, vrijwel niets over haar privé leven. Niets over  welk eten ze lekker vindt en wat ze met haar snotjes doet, zoals Alain de Botton in zijn boek De biograaf zo heerlijk aan de orde stelt.

Deze mix van vrij oppervlakkige biografie en relatief diepgaande analyse van het werk van de hoofdpersoon ken ik uit Walter Isaacson’s eerdere biografieën: Leonardo Da Vinci, Steve Jobs, Elon Musk. Het past heel goed bij zijn interesse en achtergrond: hij studeerde geschiedenis voordat hij journalist werd, en noemt zichtzelf ook wel ‘wetenschapshistoricus’. Zijn keuze van hoofdpersonen voor zijn biografieën weerspiegelt dat.

Walter Isaacson is ook persoonlijk betrokken bij het onderwerp. Zo vertelt hij dat hij in 2000 als hoofdredacteur van Time onderhandelde over een artikel over DNA-sequencing. Hij deed mee aan de clinical trials voor het Corona-vaccin. En in Jennifer’s laboratorium gaat hij een dagje ‘gen bewerken’, wat erg leuk omschreven wordt. Hij is dus bepaald geen afstandelijke waarnemer. Desondanks vind ik zijn stuk over de ethische aspecten, waarin de argumenten van beide kampen – niet voor God spelen versus lijden verlichten met een natuurlijk proces – worden weergegeven, behoorlijk objectief.

Zijn feitelijke observaties zijn onderbouwd met wetenschappelijke publicaties en zeer veel interviews met wetenschappers. Desondanks is het boek zeer toegankelijk, ook voor niet-wetenschappers. Maar is het ook nog relevant, inmiddels 13 jaar na de ontdekking dat CRISPR-Cas op menselijke genen gebruikt kan worden? Mij lijkt van wel: hoeveel ziekten hebben we niet nog steeds, waar we permanent van af zouden willen? En hoe mooi is het om meer over de natuurlijke achtergrond van (gen-)vaccins te leren, met een VS-regering die momenteel anti-vaccins is en de wetenschap saboteert? En niet te vergeten: hoe motiverend is het voor vrouwen en meisjes, om over een vrouwelijke Nobelprijs-winnaar te lezen? Jennifer was de 6^de winnares, 184 mannen wonnen hem al. Die 3% kan beter!

Uitvoering

Walter schrijft lekker vlotjes én met humor. Zo is er het verhaal van wetenschapper Rudolphe Barrangou, een Parijzenaar die zich specialiseerde in fermentatie van voedsel en in North-Carolina afstudeerde. ‘Hij werd de enige persoon die ooit ben tegengekomen die van Frankrijk naar de VS verhuisde om meer te leren over voedsel’. De onderzoeken zijn vaak opgeschreven alsof je erbij bent, en de woede van Jennifer over het octrooi spat van de pagina’s.

Natuurlijk heeft het boek flink wat illustraties, in zwart-wit. Bijna alle genoemde wetenschappers komen er in voor, maar de ouders van Jennifer niet, en ook staat er maar één jeugdfoto van haar in. Wat de insteek – het gaat over CRISPR – onderschrijft.  De historie van Jennifer en de ontwikkeling van CRISPR loopt parallel, en de carrière van Jennifer is de rode draad in het verhaal. Ik denk ook dat de titel The Code Breaker, zowel op Jennifer, als op de CRISPR-techniek slaat. CRISPR knipt immers de DNA-strengen door.

Gebeurde er nog wat ná 2020? Op Wikipedia zie ik dat er in 2025 een supercomputer naar Jennifer vernoemd is. Het VS Ministerie van Energie (?) gaat het integreren met AI en gebruiken voor onderzoek naar ons genoom. Over verdere CRISPR-doorbraken lees ik op Wikipedia niets.   

Mis je iets, als je dit boek niet leest? Niet direct. Het is wel een zeldzaam goed boek ….

Conclusie

Inhoud: Leerzaam +, Onderbouwd +, Relevant +, Tijdloos +.

Vorm: Aansprekend+, Verzorgd +, Illustraties +, Structuur +, Schrijfstijl +

FOMO -. 

Ik gaf het boek 4 ½ *

Ken je dit boek? Wat vond je ervan? 

Lees De Codekraker  duurzaam …

• via de (online) bibliotheek (dat deed ik ook!); 
• digitaal en gratis via Kobo Plus (luisterboek);
• of uit een minibieb!

Koop De codekraker duurzaam … 

• bij de kringloop;
• bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes;
• bij je lokale boekwinkel, via Libris;
• of via B-Corp Bol (affiliate link).

Keus genoeg!

Abonneer je hier op de wekelijkse blog-updates!