Trump’s besluiten en uitingen vinden we dagelijks in het nieuws. De hoofdlijnen dan, voor de details en de zaken die beperkt lijken te blijven tot de VS moet je naar buitenlandse bronnen. Of je volgt Kirsten Verdel, die nu al bijna een jaar élke dag een kort overzicht maakt van al die besluiten en uitspraken. Een bundeling hiervan voor de eerste 3 maanden, mét duiding, heeft ze opgenomen in haar boek De eerste 100 dagen van Trump, uit 2025. En ondanks dat ik dat toen ook dagelijks volgde, schrok ik er toch van.

Vóór de verkiezing maakte Kirsten afspraken met haar uitgever: het zou een dun boekje worden, met alleen de officiële besluiten. Dun? Ja, dat hebben beiden (en wij ook) volstrekt verkeerd ingeschat. Vandaar dat het een dik boek is, met per dag minstens 1 pagina, maar meestal meer, en voor dag 1 véél meer. Supernuttig is de introductie, waarin wordt ingegaan op de Heritage Foundation en haar Project 2025, want Trump verzint het allemaal niet zelf. Nog nuttiger is de duiding, waarin Kirsten de overvloed samenvat in 14 thema’s. ‘Een essentieel tijdsdocument’ blurpt Joris Luyendijk, en ik ben het met hem eens.

Het geschiedenisboek De eerste 100 dagen van Trump ….

… is geen vertelling over hoe het er in het Witte Huis aan toe gaat, zoals Vuur en woede, wat ik onlangs las, over de eerste 100 dagen van Trump in 2017. Het maakt wel héél duidelijk dat er geleerd is van de chaos van die eerste termijn. The Heritage Foundation heeft zich een aantal jaren voorbereid op deze tweede termijn, en had bij Trump’s aantreden al flink wat ‘Executive Orders’ voorbereid. Op dag 1 tekende Trump er maar liefst 120 (ongeveer). Ter vergelijking: op dag 1 van zijn eerste termijn tekende hij er maar … 1. Eén.

Heritage Foundation

Wat is die Heritage Foundation?  In de Inleiding legt Kirsten het uit: een conservatieve denktank die al sinds 1973 bestaat. In 2022 schreven ze Project 2025, met honderden beleidswijzigingen, en plannen voor het opbouwen van een netwerk van conservatieve experts en loyale ambtenaren … door de zittende experts en ambtenaren te ontslaan.  Het doel is ‘een langdurige structurele machtsverschuiving binnen de federale overheid, waarbij de president aanzienlijk meer controle krijgt over de uitvoerende macht’. Uiteindelijk willen ze een VS die blijvend bestuurd wordt volgens christelijk-nationalistische en marktgerichte principes.

Trump zei tijdens zijn campagne niks van dat Project 2025 af te weten, omdat het plan niet zo populair bleek bij peilingen. Maar na zijn inauguratie bleek dat hij tóch dat draaiboek volgde, 2/3-de van zijn besluiten kwam er direct uit, en er nog een eigen sausje overheen gooide.  Over die besluiten en dat sausje gaat dit boek.

100 dagen met besluiten

Bij het lezen van alle besluiten van dag 1, 20 januari 2025, duizelde het me al snel. Niet gek, want dat zijn er, schat ik, zo tegen de 120. Daar zitten ook een flink aantal intrekkingen van de Executive Orders van Biden bij, die had ik destijds wat minder meegekregen. Interessant om te lezen hoe alle benoemingen en regels over opvolging bij allerlei instanties weer teruggedraaid worden! Zoiets hebben wij in Nederland toch niet.

Naast de besluiten neemt Kirsten in de dagen erna ook de ‘fall out’ op: de tegenstand, rechtszaken, en gevolgen van die besluiten. En na verloop van tijd worden ook sommige uitspraken van Trump, op tv of sociale media, opgenomen. Trump ‘zegt’, ‘kondigt aan’, ‘vraagt’, etc. En ik zag ook uitspraken van anderen, bijvoorbeeld leden van zijn kabinet. Een selectie neem ik aan, maar van belang om ook de besluiten in de context te zien. En om te begrijpen hoe hij dingen in beweging zet zónder formele besluiten.

Wat opvalt, en dat zegt Kirsten ook in haar dankwoord, is de snelheid waarmee de rechtsstaat, de democratie van de VS wordt afgebroken. De mechanismen voor de afbraak zijn alle besluiten bij elkaar, steentje voor steentje verdwijnt het ‘gebouw’ van de democratie, en probeert Trump macht naar zich toe te trekken, die hij niet heeft. Maar de rechterlijke uitspraken daarover negeert hij. Dit is een heel leerzaam traject voor onze eigen democratie.

14 thema’s

Al die besluiten hebben een rode draad, een eigen ritme, zegt Kirsten, en ze categoriseerde ze in 14 thema’s. Mijn highlights:

1. Instituties: veel ontslagen; en van benoemingen op basis van merites naar op basis van loyaliteit. Het gaat ten koste van het democratisch gehalte van het bestuur omdat checks & balances wegvallen.
2. Rechterlijke macht: Ook hier ontslagen en benoemingen op basis van loyaliteit. Uitspraken worden genegeerd, rechters verdacht gemaakt en uitgescholden (door Trump dus), Zelfs uitspraken van het Hooggerechtshof worden genegeerd. Een rechter wordt gearresteerd voor een gedane uitspraak. Dit is duidelijk een doorbreking van de scheiding der machten.
3. Immigratie: Er wordt veel technologie ingezet om immigranten te vinden en te weren. Er worden gegevens uitgewisseld tussen diensten. Deportaties van alle soorten immigranten, ongeacht strafblad of naturalisatie-status, arrestaties van alles wat er ‘buitenlands’ uitziet, inclusief VS-staatsburgers.
4. Vrijheid, diversiteit en cultuur: de VS trekt zich terug uit de VN mensenrechtenraad. Uitingen over de holocaust, slavernij, burgerrechten worden weggehaald, beleid voor lhbtquia+ (of varianten) en DEI (diversiteit, gelijkheid en inclusie) teruggedraaid en juist anti ingezet. Het doel is een meer homogene cultuur creëren. Er wordt infrastructuur voor een surveillancestaat uitgerold.
5. Economie: Protectionisme en deregulering. Waaronder de befaamde invoerrechten. Het gevolg is een dalend consumentenvertrouwen en dalende beurskoersen.
6. Overheidsapparaat: Er worden bijzonder veel federale ambtenaren ontslagen, veel instituties bestaan alleen nog maar in naam.
7. Presidentiële macht wordt vergroot: Inclusief allerlei bevoegdheden die tegen de grondwet zijn. De VS gaan van Rule of Law naar Rule of Men.
8. Geopolitiek: De VS stappen uit het Klimaatakkoord van Parijs en uit de Werelds Gezondheidsorganisatie. Ze stellen zich dreigend op naar Panama (over het kanaal) en Groenland, en bemoeien zich intens met Oekraïne en Gaza. Transactionele diplomatie is het handelsmerk van Trump. Verder zien we een toename van isolationisme. Het leidt tot herbezinning van de oude bondgenoten: EU streeft naar meer autonomie, Japan en Zuid-Korea heroriënteren zich.
9. Wetenschap: Ook hier veel ontslagen, en een enorme afname van de financiering. Onderzoek en universitair onderwijs moeten zich voegen naar de politieke agenda. Dit zal op termijn een bedreiging zijn voor de concurrentiekracht van de VS en de innovatie.
10. Corruptie en zelfverrijking: De structuren voor anti-corruptie worden afgebroken en de belangenverstrengeling neemt zichtbaar toe. Ook is er sprake van State Capture, een term die ik nog niet kende.
11. Klimaat: De VS stapt uit het klimaatakkoord en bezuinigt op de EPA en het IPCC. Toen ik dit las wist ik: het is nog erger dan ik dacht. Het uitgangspunt van de regering is: klimaatverandering is een hoax. Het probleem is natuurlijk dat elke klimaat-gerelateerde actie van de VS impact heeft op de héle wereld.
12. Persvrijheid: Die wordt systematisch ondermijnd. Loyaliteit bepaalt het nieuws, niet de feiten.
13. Religie: De agenda is gebaseerd op traditionele christelijke waarden. Maar niet allemaal: de zorg voor vreemden, voor armen en voor het milieu worden voor het gemak vergeten. Religie wordt ingezet voor zover het de politieke agenda ondersteunt.
14. Vrije verkiezingen: Er wordt twijfel gezaaid over de integriteit van de verkiezingen. De toegang tot stemrecht wordt beperkt voor sommige demografische groepen die historisch gezien democratisch stemmen. Verkiezingen blijven dus plaatsvinden, maar worden gemanipuleerd om de uitkomst te beïnvloeden. Geen fraude dus, maar systeemwijzigingen aanbrengen. Voorbeeld: de SAVE-act: de naam van de kiezer moet overeenkomen met die op de geboorteakte. Lastig bijvoorbeeld bij getrouwde vrouwen die de naam van hun man aannamen. Deze groepen moeten extra documenten regelen, tijdrovend en complex, zodat velen uit deze groepen (21% van het electoraat!) dit achterwege zal (moeten) laten.  

Op weg naar een illiberale democratie?

Hoe kregen Trump en de zijnen dit voor elkaar? De tactiek is ‘Flood the Zone’, er gebeurt zoveel dat goed tegenspel bieden bijna niet te doen is.

In de VS wordt met verschillende brillen naar deze veranderingen gekeken. Sommige zien hier daadkracht, anderen democratische erosie. Dit is niet alleen een verschil in politieke brillen, maar een andere perceptie van de werkelijkheid.

Is de VS op weg om een illiberale democratie te worden? Ja. En dit zagen we al bij Hongarije, Venezuela en Turkije. Maar bij de VS hadden we deze beweging niet verwacht. En de schokgolven van die beweging zulle we wereldwijd nog jaren blijven voelen.

Er is ook goed nieuws: alle Executive Orders kunnen door een volgende president simpel worden teruggedraaid. En voor veel wetten is in de Senaat een meerderheid van 60 zetels nodig, wat de Republikeinen nu niet hebben.  En een beetje goed nieuws: Trump’s persoonlijke ‘toevoegingen’ staan soms op gespannen voet met de agenda van Project 2025.

Mijn evaluatie van De eerste 100 dagen van Trump

Ik volg Kirsten op sociale media en lees dagelijks haar overzicht. De besluiten waren dus niet allemaal nieuw voor me, maar de hoeveelheid schokte me wel. En wat natuurlijk opvalt is dat er in die besluiten items zitten waar we in Europa en Nederland óók mee bezig zijn. Wat dat betreft is dit een goede waarschuwing om individuele besluiten niet met een schouderophalen af te doen. Aan journalisten de taak om ons door de bomen het bos te laten zien.

De relevantie van het boek is tweeledig: je kunt het ‘uithollen van de democratie’, wat op zich een vage kreet is, herleiden naar hele concrete besluiten. En je kunt ook zien dat er verschil is tussen de oprispingen van Trump zelf, en een planmatige aanpak, besluit voor besluit voor besluit. Tenslotte is het duidelijk dat iemand die ‘the zone aan het flooden is’, een handige, tactische aanpak heeft.  Belangrijk dus om een goede, corrigerende aanpak daartegenover te kunnen stellen en je niet te laten verrassen. Wat dat betreft is dit een goed ‘naslagwerk’ of scenario, waarmee je tegenstand kunt ‘oefenen’.

Het is bepaald geen sappig boek: de besluiten zijn allemaal kort, krachtig, objectief en formeel opgeschreven, en dit is het leeuwendeel van de 304 pagina’s. De inleiding en de conclusies zijn anders: vlot geschreven, meer met een mening en zeker niet saai. Maar misschien ook niet heel verrassend, want er verschenen en verschijnen veel artikelen over deze onderwerpen.  

Ik had wat moeite met de structuur. De inleiding vond ik leuk om te lezen, maar bij de dag-overzichten haakte ik een paar keer af. Had Kirsten er geen duiding bij kunnen zetten? vroeg ik me af, niet wetende dat die aan het eind zou komen. De inleiding maakt dan wél duidelijk dat dit het doel van het boek was: alle besluiten op een rijtje zetten. Maar omdat het er zovéél zijn, is het achteraf misschien niet de beste keuze geweest. Eerst de inleiding, dan de 14 thema’s en dan alle besluiten per dag, maar met de categorie erbij vermeld dan? Had gekund.

Ideetje voor de derde termijn?

Conclusie

Inhoud: Leerzaam +, Onderbouwd +, Relevant +, Tijdloos 0.

Vorm: Aansprekend -, Verzorgd +, Illustraties -, Structuur 0, Schrijfstijl +

FOMO -. 

Ik gaf het boek 3*

Ken je dit boek? Wat vond je ervan? 

Lees De eerste 100 dagen van Trump duurzaam …

• via de (online) bibliotheek; 
• digitaal en gratis via Kobo Plus (dat deed ik ook!);
• of uit een minibieb!

Koop De eerste 100 dagen van Trump duurzaam … 

• bij de kringloop;
• bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes;
• bij je lokale boekwinkel, via Libris (aff.);
• of via B-Corp Bol (aff).

Keus genoeg!

Abonneer je hier op de wekelijkse blog-updates!