Michelle van Tongerloo, wie kent haar niet? Ze schrijft voor De Correspondent en Medisch Contact, had een uitgebreid interview in Libelle en is ook vaak op LinkedIn te vinden. Maar …. ze is geen schrijver, ze is huisarts, en straatarts. Haar ervaringen als straatarts lezen als Kafka in Nederland, en in 2024 zijn die ervaringen, haar analyses én haar voorgestelde oplossingen verwerkt in het boek Komt een land bij de dokter. Een onthutsend, persoonlijk en passievol betoog.

Als straatarts is ze de huisarts van verschillende soorten daklozen, die haar opzoeken in de Pauluskerk in Rotterdam. De klachten én de geschiedenis van deze mensen zijn de rode draad van het boek, waaruit alles wat er mis is met onze gezondheidszorg overduidelijk blijkt, daar hoef je geen arts voor te zijn. De algemene oorzaak: onvoldoende bestaanszekerheid. De algemene oplossing: geven wat er in de kern nodig is: geld, of kinderopvang, of een huis, of een advocaat, altijd een luisterend oor. ‘Wat heb je nodig?’ vraagt Michelle steeds. Dan volgt gezondheid bijna vanzelf. Deze constatering is toch echt een eye-opener.

Het mens & maatschappijboek Komt een land bij de dokter …

….geeft elk van de ‘patiëntengroepen’ een eigen hoofdstuk met bijpassende casus. Het gaat over ongedocumenteerden, over arbeidsmigranten, over economisch dakloze mensen. En soms over een patiënt uit haar ‘gewone’ huisartsenpraktijk, zoals Arie. En omdat Arie zo op mij lijkt (niet ongedocumenteerd, geen arbeidsmigrant, niet dakloos) komt dit verhaal extra hard bij me binnen.

Ziekenhuis-nachtmerrie

De 77-jarige Arie is geopereerd aan zijn blindedarm. Alleen: hij is diabetespatiënt en heeft een insulinepomp. Die wordt per ongeluk aangezien voor de pomp voor narcosemiddelen. Hij krijgt geen slaapmiddel, geen pijnstillers, maar wél spierverslappers. Hij kan dus niets zeggen en voelt alles. Pas aan het eind van de 30 minuten durende operatie komt men erachter. Arie heeft een trauma, hij herbeleeft de operatie continu. Hij kan niet meer eten, slapen, plassen of poepen. Hij krijgt een klysma, een katheter, sondevoeding. Maar geen psychische hulp. Hij gaat zich steeds beroerder voelen. Maar de operatiewond is geheeld, dus hij kan naar huis. Want dat ziekenhuisbed kan dan weer ‘verkocht’ worden. Na heel veel inspanning van zijn familie krijgt hij een psycholoog, en schadevergoeding van het ziekenhuis. In de therapiesessies is meer aandacht besteed aan de (afwezige!) omgang van het ziekenhuis met het trauma dan aan de helse operatie zelf.

Michelle is duidelijk is haar analyse. Eerst werd Arie niet geloofd. Daarna werd volgens de protocollen gewerkt, en alleen aan de individuele fysieke klachten, niet aan de oorzaak ervan. En tot slot ging efficiency en winst boven menselijk handelen.

Bureaucratische nachtmerrie

De verhalen over de daklozen zijn anders, maar in de kern hetzelfde. Er zijn soms wel 10 tot 20 verschillende instanties bezig met zo’n ‘probleemgeval’, zonder samen te werken, ieder met eigen protocollen, ieder met eigen oplossingen die soms haaks op elkaar staan. Behandelaars worden zonder kennisgeving gewisseld en verwachten weer dat hun ‘cliënt’ voor de zoveelste keer zijn/haar verhaal vertelt, waarbij er geen enkele sprake is van privacy. De bureaucratie is stuitend, en natuurlijk kost het enorm veel geld terwijl er geen oplossing komt.

Michelle is in haar eerste jaren als straatarts bezig om haar patiënten te helpen met die bureaucratische nachtmerrie, en wordt zelf óók uren in de wacht gezet, niet teruggebeld en van het kastje naar de muur gestuurd. En zij is dan nog opgeleid in dat vakgebied en beheerst de wetgeving daarover. Uiteindelijk besluit ze zélf de oplossing te zoeken, en die is eigenlijk simpel. Wat heb je nodig? vraagt ze. En ze zorgt dat dat er komt. Ze geeft haar eigen geld, of later dat van donaties aan haar stichting. Ze regelt een hotel, zodat een moeder met kleine kinderen niet naar de opvang hoeft. Ze regelt een ontwenningskliniek. Een advocaat. Ze betaalt kinderopvang. Het heeft niets met haar huisartsenpraktijk te maken, maar haar patiënten worden er wel beter van.

De verzorgingsstaat versus de participatiemaatschappij

Het boek geeft ook wat historische achtergronden van onze verzorgingsstaat, nu participatiemaatschappij, en de steeds strengere regelgeving voor daklozen. Ook gaat het uitgebreid in op het verdienmodel van de zorg, onder andere vanuit het boek Gekaapt door het kapitaal, wat over de Private Equity-investeerders gaat. Michelle ziet dat marktwerking en concurrentie boven samenwerking gaat. Dat de politiek onze samenleving ondermijnt.

Ze ziet ook initiatieven die deze situatie aanpakken. Ik las geïnteresseerd over het Instituut van Publieke Waarde, het IPW. Die helpen gezinnen die vastlopen in de bureaucratie, en op basis daarvan adviseren zij procesverbeteringen, gefinancierd door diverse overheden. In opdracht van zorgverzekeraar CZ deden ze een experiment: CZ loste van 250 gezinnen hun schulden af. Die werden ziek van de stress, maar werden door schuldhulpverlening van de gemeenten niet geholpen. IPW kreeg 500.000 euro voor o.a. die schuldaflossing, na een jaar bleek dat er 3 miljoen aan geïndiceerde zorg niet was gebruikt, waarvan 2 miljoen door de gemeente betaald had moeten worden. De gemeente betaalde CZ de 500.000 terug, omdat de grootste besparing bij hen lag. Zo brak IPW de bureaucratische schotten tussen gemeente en verzekeraar af. O ja, een jaar na deze interventie hadden maar 2 van de 250 gezinnen weer schulden gemaakt. Er is dus betere wetgeving én ontkokerde financiering nodig.

Bestaanszekerheid is de kern, maar ook doen wat nodig is

Andere oplossingen die in het laatste deel van het boek naar voren komen, naast het garanderen van bestaanszekerheid, zijn het zorgen voor woonruimte, voorkomen van uitbuiting, verminderen van versnippering in de zorg, het verbeteren van de samenwerking en meer preventie. Dit ligt op het bordje van de overheid. Voor de zorgprofessionals zijn er ook oplossingen: vergeet de ‘professionele afstand’, luister en wees nieuwsgiering naar je cliënten. En voor ons: neem verantwoordelijkheid voor elkaar, start of steun burgerinitiatieven zoals Austerlitz Zorgt.

Of, wat ze niet in het boek heeft gezet, steun haar eigen stichting: Lekker Geven, een ANBI. Deed ik ook.

Evaluatie van Komt een land bij de dokter.

Ik volg Michelle al een tijd op LinkedIn en dacht al haar casussen en frustraties wel te kennen. Dat was niet zo. Niet alleen gaat het boek dieper in op de oorzaken, er staan ook cases in die nieuw voor me waren, zoals die van Arie. Geen wonder dat die zo hard bij me binnenkwam. Het historische overzicht van wetgeving, verzorgingsstaat en participatiemaatschappij was me vaagjes bekend, maar het is supernuttig om te lezen wat we hebben gedaan om te problemen zó te vergroten. Ja, weer heel wat geleerd!

Niet alle problemen zijn anekdotisch, er staan genoeg statistieken in om je ervan te overtuigen dat het niet om incidenten gaat, maar dat er echt een structureel probleem is dat niet wordt opgelost, in tegendeel. Onderbouwing is dus voldoende aanwezig. De asieldiscussie die nu heerst gaat óók over arbeidsmigranten en de afbouw van de bed-bad-broodregeling, die van grote impact is op de daklozen. Super relevant dus om daar wat meer over te weten.

Michelle heeft een zeer persoonlijke schrijfstijl. De cases zijn zeer visueel beschreven: wat Michelle precies doet, wat ze aantreft in de huizen, hoe haar cliënten/ patiënten eruitzien. Je ziet het voor je. Die cases betreffen ook zeer uiteenlopende mensen: verslaafden, ongehuwde moeders, gescheiden vrouwen, en ja, Arie. Het heeft mij zeer zeker meer begrip voor de diverse groepen opgeleverd, waarvan ik elke dag wel een representant in de stad aantref. En nee, ik woon niet in Rotterdam. Dit speelt in elke stad. Heel herkenbaar dus.

Ook Michelle’s persoonlijke leven komt aan bod, en ze stelt zich daarin kwetsbaar op. Ze heeft veel fouten gemaakt, zegt ze, ze hield zich in het begin heel strikt aan de protocollen en heeft niet iedereen adequaat geholpen. Haar tijd op Statia (St. Eustacius, 1600 inwoners) beschrijft ze heel levendig, en ik begrijp waarom dat voor zo’n ommekeer zorgde. Haar schoonmaakster is óók haar patiënt, werk en privé is niet te scheiden. En dat hoeft ook niet, na een tijd.

Ik dacht wel wat herhalingen in de tekst te lezen, totdat ik me realiseerde dat dat komt omdat de meest uiteenlopende problemen vaak dezelfde oorzaken hebben. En dan vooral: er wordt niet geluisterd, er wordt niet gevraagd: Wat heb je nodig?

Het boek is sober uitgevoerd, als alle boeken van De Correspondent. De structuur van Problemen, Oorzaken, Oplossingen is prettig, en het betoog binnen de (sub) hoofdstukken goed te volgen. Mis je wat, als je dit boek niet leest? Misschien niet, maar als je je een mening wilt vormen over de asieldiscussie die we nu voeren, is dit boek wel een héél nuttige toevoeging. Ook voor iedereen die niet gelooft dat er wat moet veranderen aan de bureaucratie in de zorg …..

Conclusie

Inhoud: Leerzaam +, Onderbouwd +, Relevant +, Tijdloos -.

Vorm: Aansprekend+, Verzorgd -, Illustraties -, Structuur +, Schrijfstijl +

FOMO 0. 

Ik gaf het boek 3 ½ *

Ken je dit boek? Wat vond je ervan? 

Lees Komt een land bij de dokter  duurzaam …

• via de (online) bibliotheek (dat deed ik ook!); 
• digitaal via Kobo;
• of uit een minibieb!

Koop Komt een land bij de dokter duurzaam … 

• bij de kringloop;
• bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes;
• bij je lokale boekwinkel, via Libris (affiliate link);
• of via B-Corp Bol (affiliate link).

Keus genoeg!

Elly Stroo Cloeck schrijft recensies en samenvattingen van managementboeken.

Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief of op de wekelijkse blog-updates!