Denk je dat al onze huidige problemen hardstikke nieuw zijn? Think again! Alles, maar dan ook alles, zélfs de opkomst van iets als AI, hebben we al eens eerder meegemaakt. Daar zijn we soms goed mee omgegaan, en soms minder. Van onze fouten uit het verleden kunnen we leren. Slimme oplossingen van ooit kunnen ons inspireren. Roman Krznaric schotelt ons in zijn Geschiedenis voor morgen uit 2024 10 actuele problemen voor, mét de historische lessen uit alle delen van de wereld. Verrassend!

In 1962 zat JFK midden in de Cuba-crisis. Hij ging te rade bij The Guns of August, een kroniek van misvattingen en geknoei van politieke en militaire leiders die bijdroegen aan WO1. Onder invloed van dit boek koos hij voor een diplomatieke aanpak. Zo kan een geschiedenisboek oorlog voorkomen. Roman wil echter niet de activiteiten van machtige leiders, maar juist de acties van gewone mensen laten zien, zodat de veranderaars in onze samenleving hier kracht uit kunnen putten. Daar slaagt hij heel goed in! Met zijn aangename schrijfstijl, verrassende verhalen en hoopvolle conclusies is dit weer een écht goed boek geworden.

Het mens & maatschappijboek Geschiedenis voor morgen ….

… is gericht op de 10 belangrijkste crises van nu waar gewone mensen invloed op kunnen uitoefenen.

De kick-off is voor ‘Afkicken van fossiele brandstoffen’. De ondertitel, een tipje van de sluier waar de oplossingen te vinden zijn, zegt: Radicaal activisme en de kracht van burgerlijke ongehoorzaamheid. Hierin maakt Roman de vergelijking met de afschaffing van de slavernij, in de UK rond 1830. Net als nu bij fossiel, was de afschaffing een kwestie van tijd, iedereen zag dat. Er werd vreselijk gelobbyd om het tientallen jaren te laten duren. Totdat er twee opstanden kwamen. De eerste was van werkloze landarbeiders, wat tot een andere regeringssamenstelling leidde. En dat, in combinatie met de tweede opstand, van slaven in Jamaica, leidde tot steun voor directe afschaffing. Een andere les is dat bij protesten en opstanden, een extreme flank erg nuttig is, die maakt de meer gematigde hervormingen acceptabel. XR is dus nodig.

Het tweede hoofdstuk heet ‘Naar meer verdraagzaamheid’, met als ondertitel Samenleven in een middeleeuws Islamitisch rijk. Dat rijk was Al Andalus, met de hoofdstad Cordoba zo rond het jaar 1000. Daar leefden moslims, joden, christenen en heidenen min of meer harmonieus samen. Het geheim: dat ze ook echt samen leefden, economisch van elkaar afhankelijk waren, elkaar overal tegenkwamen. Dit heet de ‘contacttheorie’. In steden werkt dat beter dan op het platteland.

Consuminderen, uit hoofdstuk 3, laat ons leren van de Edonomie uit Japan rond 1750. Geïsoleerd van het buitenland moest Japan zich redden met de eigen resources. Alles werd hergebruikt en hout werd gerantsoeneerd. Deze Edonomie hield 200 jaar stand! Deels door het dictatoriale regime van de shoguns, deels door de bestaande culturele focus op de banden tussen verschillende generaties, wat lange-termijnbeleid ondersteunt, deels door het idee van mottainai, precies genoeg, wat door hoog en laag werd uitgedragen, ook door de heersers, die best sober leefden. Wij hebben dus regelgeving, cultuurverandering en CO2-rantsoenering nodig.

Door met nummer 4: Sociale media beteugelen. De uitvinding van de boekdrukkunst leidde tot de opkomst van pamfletten. Enerzijds leidde dat tot heksenvervolging tussen 1450 en 1650. Anderzijds tot discussies tussen allerlei sociale klassen, in Britse koffiehuizen rond 1700. Dat laatste, de vrije ‘publieke sfeer’, moet terugkomen. Zou het helpen om de grote platforms van nu op te breken? Of nieuwe koffietentjes om de inhoudelijke gesprekken weer op gang te brengen?

Hoofstuk 5 is Water voor iedereen. Aquacide. Dat staat ons te wachten, klimaatverandering, bevolkingsgroei en industriële landbouw zorgen voor toenemende waterschaarste. In de 7^de eeuw werd in China het Grote Kanaal gebouwd, de langste waterweg ooit, om het noorden van water te voorzien. Door corruptie en incompetentie verziltte het in de 19-de eeuw. Het gevolg was hongersnood, kannibalisme en tussen de 10 en 20 miljoen doden. Rond de 8^ste eeuw ontstond het watertribunaal in Valencia, een gerechtshof met vertegenwoordigers per kanaal, dat zorgde en nog steeds zorgt voor de eerlijke verdeling van water in het achterland. Met de toenemende waterschaarste in het heden neemt de kans op conflicten toe. Zouden we (internationale) watertribunalen kunnen gebruiken? Waterbeheer in commons? Ook het slechte beheer van water door private partijen pleit voor het onderbrengen van water in commons.

Een heel actueel thema zien we in hoofdstuk 6: Vertrouwen in de democratie herstellen. Djenné-Djeno was een bloeiende stad in Mali, tussen 250 v. Chr. en 1400 n. Chr. Er woonden 40.000 mensen die mooi aardewerk, metaal en beeldhouwwerk maakten. Maar … geen paleizen, geen vestingwerken bouwden. Djenné-Djeno had geen hiërarchie maar heterarchie: zelfbestuur met vertegenwoordigers van de diverse beroepsgroepen. Géén beroepspolitici. Het moderne burgerberaad is een uitstekend initiatief, echter de uitkomt is een advies, het burgerberaad heeft geen macht. Anderzijds, er is minder risico op partijpolitiek, bedrijfslobby en korte-termijndenken. We moeten naar een vorm toe met decentralisatie, deliberatie en directe besluitvorming.

Nummer 7 is De genetische revolutie in goede banen leiden. We kiezen de specs van onze nieuwe telefoon. Kiezen we binnenkort ook de eigenschappen van onze baby? Geslacht, haarkleur, ogen, vrij van ziekten, talent voor muziek of sport? We kunnen biotechnologie inzetten voor algemeen welzijn, denk aan het polio-vaccin. Maar ook voor minder fraaie doelen: de eugenetica, door middel van selectieve voortplanting de menselijke soort verbeteren. Hitler was een fan! Tegenwoordig is biotechnologie een winstmaker voor de farmaceuten. Het is beter om deze ontwikkeling in overheidshanden te houden, al was het alleen maar om eugenetica onder controle te houden. De evolutie van de mens staat op het spel! En ook: DNA is een schat van en voor ons allen.

De ongelijkheidskloof dichten is nummer 8. De pest, de Zwarte Dood van rond 1350, kostte miljoenen het leven, maar had ook een voordeeltje: het verkleinde de kloof tussen arm en rijk. Want: veel minder mensen om het werk te doen, die konden dus hogere lonen vragen of een lagere pacht bedingen. Vier rampen zorgen voor meer gelijkheid: oorlogsmobilisatie, revolutie, ineenstorting van de staat en dus pandemie. Maar … kan dat ook zonder ramp? Jawel. In Kerala, India, is het welzijn, inclusief lagere ongelijkheid, hoger dan in andere deelstaten. Dit is veroorzaakt door een reeks opstanden en protesten waarin vrouwen de leiding namen. Dus naast de vier rampen, is politieke en sociale strijd óók een bron van verandering.

Hoofdstuk 9 gaat over AI en heet Machines onder controle houden. AI heeft risico’s: het verspreidt zich razendsnel en helemaal onder controle hebben we het niet. Is er een historische parallel te trekken? Jawel, met het systeem van het (financieel) kapitalisme. Dat ontstond in Amsterdam, 1602, toen de Verenigde Oost-Indische Companie, het allereerste bedrijf met aandelen, haar allereerste aandelen op de markt bracht. Het werd overgenomen door anderen en het resultaat was de eerste financiële crash: de Mississippi Bubble. Het systeem was onbeheersbaar geworden. Het mondiale financiële kapitalisme is inmiddels zo groot en verweven dat het niet meer te reguleren is. In 2008 bleek dat de val van één bank, rampzalige gevolgen had voor het hele systeem. Wat zijn precies de parallellen met AI? Complexiteit en omvang. Roman ziet heil in het onderbrengen van AI in gedistribueerd eigenaarschap, bij een groep belanghebbenden. Steward-owned, of rentmeesterschap. Wat daarvoor nodig is, is startkapitaal en regulering.

En als laatste ‘De ineenstorting van de beschaving afwenden’. De ‘collapsologie’ zoekt naar mogelijke oorzaken van de opkomst en ondergang van beschavingen in het verleden. En naar de oorzaken waarom andere samenlevingen blijven bestaan. Dat blijkt te liggen aan asabijja, biofilie en crisisrespons. Asabijja is een Arabisch woord en betekent collectieve solidariteit of groepsgevoel. Biofilie gaat over de strijd tegen overexploitatie van het milieu, over solidair zijn met álle leven op aarde. Maar terwijl we werken aan asabijja en biofilie, wat tijd zal kosten, moeten we wel de optredende crises het hoofd kunnen bieden. En snel!

Het boek wil laten zien dat verandering mogelijk is, geeft ons ‘radicale hoop’. 5 redenen hiervoor:

1. Ontwrichtende bewegingen kunnen het systeem veranderen. Burgerbewegingen hebben tot transformatie geleid. Hierbij is een radicale flank nodig, die dwingt tot actie.
2. ‘Wij’ kan het winnen van ‘ik’. Dit zie je aan Valencia’s watertribunaal en aan de samenleving in Al Andalus. Asabijja loopt als een rode draad door de geschiedenis.
3. Er zijn alternatieven voor het kapitalisme. Denk aan Edonomie, en het uitvinden van het poliovaccin met (crowdfunding) en voor (patentvrij) de gemeenschap.
4. Mensen zijn sociale vernieuwers. Laten we dus niet alleen kijken naar nieuwe technologie, of grote leiders, maar ook naar elkaar.
5. Er zijn andere toekomsten mogelijk. Onze voorouders konden leren om dingen anders te doen, wij kunnen dat ook. De geschiedenis geeft ons allerlei alternatieven. Het breekt onze verbeelding open, maakt ons ontvankelijk voor andere mogelijkheden.

Laten we putten uit de geschiedenis, voor morgen, en radicale hoop omzetten in actie, aldus Roman.

Mijn evaluatie van Geschiedenis voor morgen

Het uitgangspunt: leren van het verleden, werkt over het algemeen heel goed in dit boek. Ik leerde veel nieuwe dingen uit de geschiedenis en zie dat veel zaken vergelijkbaar zijn. De huidige problemen zijn niet echt nieuw, en voor de meesten is er een bewezen aanpak. Of we het ook willen, maakt het verschil. Ik had wel wat moeite met het 9^de thema, over AI en de vergelijking met het kapitalisme. Ik zie de overeenkomsten qua systeem, maar of ‘commons’ ook voor AI-ontwikkeling gaat werken … Ook item 10 vind ik wat abstract. Wél geeft het heel wat om over na te denken. De genoemde 10 problemen zijn zeer relevant en niet een-twee-drie opgelost. Wat dat betreft is dit boek ook nog lange tijd interessant en bruikbaar.

Het voordeel van putten uit geschiedenis, is dat het betoog goed onderbouwd is. De gebeurtenissen hebben plaatsgevonden, de oorzaken en oplossingen zijn uitgebreid onderzocht door heel veel historici, antropologen en andere vaklieden. Behalve dan weer voor item 9 en 10, naar mijn mening. Natuurlijk is er een uitgebreide bibliografie en flink wat noten met extra informatie en verwijzingen.

Wat de vorm betreft ben ik erg te spreken over dit boek, net zoals over Roman’s vorige boeken. De historische voorbeelden vond ik erg treffend, en hij beschrijft ze ook erg levendig. Je kunt je daarin makkelijk inleven. De opgenomen foto’s zijn interessant, maar niet heel noodzakelijk. De tabel, met problemen en voorbeelden van oplossingen op een tijdlijn is nuttig. Je ziet nog even dat voor elk probleem meerdere voorbeelden uit meerdere perioden en regio’s zijn gebruikt. Die structuur werkt ook heel goed, elk probleem heeft voorbeelden met negatieve en positieve uitkomsten. De conclusie zet het nog even op een rijtje. De aansporing, dat wij, gewone mensen, meer macht hebben dan we denken, en dat wij zaken kunnen veranderen, is niet onverwacht, maar toch wel redelijk verrassend onderbouwd. Protesteren helpt, zo blijkt uit de geschiedenis.

Maar, mis je wat, als je dit boek niet leest? Nee, dat niet. Het geeft wel weer een scheutje hoop dat het beter kan, dus voor wie daar aan twijfelt … is het wél een must read.

Conclusie

Inhoud: Leerzaam +, Onderbouwd +, Relevant +, Tijdloos +.

Vorm: Aansprekend+, Verzorgd +, Illustraties 0, Structuur +, Schrijfstijl +

FOMO -. 

Ik gaf het boek 4*

Ken je dit boek? Wat vond je ervan? 

Lees Geschiedenis voor morgen duurzaam …

• via de (online) bibliotheek (dat deed ik ook!); 
• digitaal (en gratis te luisteren) via Kobo Plus;
• of uit een minibieb!

Koop Geschiedenis voor morgen duurzaam … 

• bij de kringloop;
• bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes;
• bij je lokale boekwinkel, via Libris (affiliate link);
• of via B-Corp Bol (affiliate link).

Keus genoeg!

Elly Stroo Cloeck schrijft recensies en samenvattingen van managementboeken.