Robin Wall Kimmerer schreef in juni 2025 een essay in de stijl van haar bestseller Een vlecht van heilig gras, met dezelfde boodschap: Geschenken van het Krentenboompje (The Serviceberry). De boodschap is weer: laten we dankbaar zijn voor wat de aarde ons geeft, het als een geschenk zien. Prachtig geschreven: je ziet deze bessenstruik voor je, je proeft de bessen, voelt het respect voor de levenswijze van inheemse volkeren, en hoopt met Robin mee voor een groei van de geschenkeneconomie. En leert ‘op te slaan in de buik van je broeder’.  

Robin pleit voor wederkerigheid in plaats van schaarste , samenwerking in plaats van concurrentie. Ze pleit voor een Krentenboomeconomie. Licht, water en lucht worden bladeren, bloemen en bessen. Insecten genieten van de bloemen en de nectar, en nemen op hun beurt stuifmeel mee. Zo verplaatsen de boompje zich. De bessen bieden ze aan de vogels aan, die de zaden overal uitpoepen. Ondergronds wisselen ze stoffen uit met schimmels. Het aantal boompjes stijgt, er komen steeds meer bessen. Insecten, vogels en schimmels floreren óók. Zo simpel is het.

Het maatschappelijke boek Geschenken van het krentenboompje …

… vertelt ons eigenlijk niets nieuws, maar doet dat op een manier die toch nieuwe inzichten opleveren. Zo is er het zeer visueel beschreven verhaal van Daniel Everett, die een tijdlang leefde bij jager-verzamelaars in het Amazonegebied. Hij ziet een jager thuiskomen met een flinke prooi, teveel voor zijn familie. Everett vraagt hoe hij het overschot gaat bewaren. Roken? Drogen? Opslaan? De jager begreep zijn vraag niet. Waarom zou hij het opslaan? Hij nodigde het hele dorp uit voor een feestmaal. Everett vraagt waarom hij niets voor later heeft bewaard. ‘Ik sla het vlees op in de buik van mijn broeder’ zegt de jager.  Dit is de kern van de geschenkeconomie. Rijkdom betekent dat je genoeg hebt om te delen, overvloed betekent weggeven, status wordt bepaald door hoeveel iemand weggeeft. Het betaalmiddel is relatie, dankbaarheid en wederkerigheid. De jager mag verwachten dat een mee-eter hem in de toekomst een deel van goede visvangst aanbiedt, of zijn boot voor hem repareert.

Potlatch

In een geschenkeconomie worden spullen en grondstoffen niet gehamsterd, om schaarste te creëren, maar horen te worden weggegeven. Een voorbeeld van een geschenkeconomie is de potlatch, een feest van de oorspronkelijke bewoners waarbij veel geschenken worden weggegeven (die later bij een andere potlatch weer worden doorgegeven). Maar deze geritualiseerde vorm van herverdeling werd verboden door de kolonisten: het was in strijd met ‘de beschaafde waarden van vermeerdering’ en ondermijnden het idee van individueel bezit. Het land van de oorspronkelijke bewoners werd afgepakt om het idee van ‘ergens thuishoren’ te vervangen door ‘bron van bezit’. Welzijn was niet langer gezamenlijke rijkdom, maar individuele rijkdom.

En denk niet dat dat landjepik inmiddels voorbij is: een nationaal monument wat door de oorspronkelijke bewoners werd beheerd, werd door Dé Donald in zijn 1^ste termijn weggeven aan een uraniummijnbouwbedrijf. Biden draaide dat weer terug, maar ja …

De meent (Commons)

Er zijn momenteel veel vormen van geschenkeconomie, en hoe leuk dat Robin mijn hobby, de minibiebs, noemt. Je geeft een boek niet als geschenk aan een individu, maar aan de gemeenschap. Dat heeft voordelen en nadelen. Het voordeel is dat het schaalbaar is. Zo zijn officiële bibliotheken ook een vorm van geschenkeconomie, alhoewel de gemeenschap hier wel voor betaalt, een onvrijwillig geschenk dus. Zoals parken dat ook zijn. Maar natuurlijk is er ook het gevaar van diefstal, misbruik. Dat is de tragedie van de meent, waarbij men het eigenbelang voor het gemeenschappelijke belang laat gaan. De mooiste boeken uit een minibieb pikken om die te verkopen, teveel schapen op het gemeenschappelijke weiland laten grazen, de waterbron vervuilen. Om de meent tegen egoïsme te beschermen wordt het omgezet in privé bezit, dat is het best. Maar is dat terecht? Elinor Ostrom onderzocht het en kwam tot de conclusie dat collectieve actie wel zeker de kwaliteit van gemeenschappelijk bezit kan waarborgen. Ze kreeg er de Nobelprijs voor Economie voor.

Eerbiedig oogsten

Inheemse culturen kennen het principe van ‘eerbiedig oogsten’ voor het halen van voedsel uit de natuur. Dat werkt als je dat voedsel ziet als geschenken die je niet verdiend hebt. Robin heeft een aantal gedragsregels geformuleerd die dit weergeven, zoals: *Neem alleen wat je nodig hebt; *Neem alleen wat wordt gegeven; *neem niet de eerste, niet de laatste en nooit meer dan de helft. Maar wij nemen ‘zoveel mogelijk’. Robin wordt fel als ze het over ons huidige systeem heeft. Maar ‘het systeem’ is zo vaag, hoe kun je het ergens de schuld van geven? Het systeem wordt geleid door individuen, en dat zijn dieven! Geef ze een naam, bijvoorbeeld Darren (de CEO van ExxonMobil heet zo). (Of Dilan of Donald, denk ik dan). We zijn met meer dan de Darren’s en hebben meer macht. Laten we zorgen dat we rijkdom en zekerheid te danken hebben aan onze relaties. Laten we biomimicry toepassen, en een economisch systeem opzetten naar analogie van ecologische systemen.  

Evolutie

Interessant is een reflectie op onze evolutie. Concurrentie is goed als je alleen naar het individu kijkt: de best aangepaste overleeft. Maar kijk je naar de groep, dan gaat het om samenwerken om te overleven en te gedijen. Natuurlijke selectie geeft de voorkeur aan soorten die niet hoeven te concurreren, dus slim is om te stoppen met een behoefte aan iets waar een tekort aan is. Zorg dat je behoefte krijgt aan iets anders. En precies dit gebeurt in de natuur, en heeft geleid tot een enorme biodiversiteit. Schaarste is slechts een cultureel concept. Maar door ons extractief gedrag en overconsumptie zijn we nu onnodige schaarste aan het creëren.

Open plekken innemen

Hoe veranderen we het systeem? Robin vergelijkt het met een al dan niet natuurlijke ‘verstoring’, die bijvoorbeeld een open plek in het bos creëert. Daar kunnen nieuwe soorten groeien. We moeten zorgen voor het veroveren van open plekken op de markteconomie.

Niet haalbaar, zo’n geschenkeconomie? Neem de grootste critici eens mee naar een voedselbos en laat ze een wilde framboos proeven. Dan snappen ze het idee van ‘geschenk’ wel.  

Mijn evaluatie van Geschenken van het Krentenboompje

Robin heeft me door het op haar manier verwoorden van bekende feiten weer nieuwe inzichten gegeven. Vooral het verhaal van de jager, en ‘opslaan in de buik van mijn broeder’ vind ik sterk omdat het zo visueel is.  Natuurlijk zijn de beschrijvingen van de planten en de natuur wetenschappelijk onderbouwd, dit is haar vakgebied. Voor de economische principes is ze te rade gegaan bij experts op dat gebied, maar niets van wat je hierover leest zal je verbazen. En met de toenemende (kunstmatige!) schaarste van allerlei zaken die altijd ‘geschenk’ waren, zoals schone lucht en zuiver water, wordt het onderwerp steeds relevanter.

Het boek blinkt uit in de beschrijvingen van de planten en de natuur. Lyrisch en poëtisch zou ik het willen noemen, en het brengt herinneringen terug aan bramen plukken. Er staan wat illustraties in het boek die heerlijk nostalgisch zijn. Zo’n knabbelende ree, een minibiebje, een regenbuitje op een plant.

Het betoog is helder: leren van oorspronkelijke bewoners, van gemeenschappen van jager-verzamelaars, van de natuur. En de filosofie van geschenkeconomie toepassen waar het maar kan, op alle ‘open plekken’ die we zien. Het hoeft niet persé schaalbaar te zijn, veel, heel veel kleine initiatieven werken ook.

Mis je iets als je dit boek niet leest? Nee, maar het is zó dun, dat dit de perfect amuse is voor een boek dat je wél moet lezen: Een vlecht van heilig gras.

Conclusie

Inhoud: Leerzaam 0, Onderbouwd +, Relevant +, Tijdloos +.

Vorm: Aansprekend+, Verzorgd +, Illustraties +, Structuur +, Schrijfstijl +

FOMO -. 

Ik gaf het boek 4*

Ken je dit boek? Wat vond je ervan? 

Lees Geschenken van het Krentenboompje duurzaam …

• via de (online) bibliotheek; 
• digitaal en gratis via Kobo Plus;
• of uit een minibieb!

Koop Geschenken van het Krentenboompje duurzaam … 

• bij de kringloop;
• bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes (dat deed ik ook);
• bij je lokale boekwinkel, via Libris (aff.);
• of via B-Corp Bol (aff).

Keus genoeg!

Abonneer je hier op de wekelijkse blog-updates!