Joep Dohmen was onderzoeksjournalist, 20 jaar bij De Limburger, 25 jaar bij NRC. In Tuig van de richel uit 2025 kijkt hij terug op zijn carrière, tijdens een fietstocht van Limburg naar Zuid-Frankrijk. Het boek is een aantrekkelijke combinatie van memoir en reisverslag, waarin duidelijk wordt dat de druk vanuit de ‘slachtoffers’ van zijn onderzoeken hem steeds zwaarder viel. Op 1 mei 2024, hij is net 64 geworden, gaat Joep met pensioen en stapt hij op de fiets.

Die fietstocht vliegt hij net zo aan als eerder zijn werk: uiterst doelgericht. Hij heeft een enorm tempo en gaat maar door, ook al regent het bijna de hele tijd. En ook aan het eind van de fietstocht bezwijkt hij bijna: uitgeput en met een zonnesteek valt hij van zijn fiets. Maar hij zet door en maakt ‘de klus’ af. Zoals hij dat ook met zijn onderzoeken deed. Het boek maakt de gedreven persoonlijkheid van Joep erg duidelijk, en zijn reflecties op die onderzoeken tijdens het fietsen zijn erg interessant.

De memoir Tuig van de richel …

… is niet het eerste boek van Joep. Hij schreef eerder boeken over de Bouwfraude, over misbruik in de katholieke kerk, over de cultuur in het Europees parlement, en over de politiek in Limburg in het algemeen, en zijn woonplaats Heerlen in het bijzonder. En natuurlijk schreef hij over zijn onderzoeken in de dagbladen De Limburger en NRC. Daar won hij heel veel prijzen mee. Hij kan dus lekker schrijven, en dat blijkt ook uit het boek. Hij fietst langs rivieren en spoorlijnen op een wat oude, krakende fiets, en beschrijft op een aantrekkelijke manier wat hij allemaal ziet, vaak vanuit een wat economisch perspectief: de armoede, de vergane glorie.

Op elke etappe van de 11-daagse fietstocht vertelt hij wat over zijn ervaringen bij de kranten, en met name over de reacties ná het publiceren van zijn onderzoeksresultaten. Die leverden altijd weerwoord, onbeleefdheid (‘ze weigerden mij de hand te schudden’), weerstand, klachten en zelfs intimidatie op. Niet altijd krijgt hij daarbij steun van zijn redactie. Soms wil men ‘niet wrijven in een vlek’, en laat men de onterechte beschuldigingen aan Joep’s adres (onvolledig, cherry picking) maar gaan. Dat kan politiek handig zijn, maar Joep voelt dat zijn integriteit ter discussie staat. Die teleurstelling is door het hele boek heen duidelijk te proeven.

Begin van het einde

Zijn onthullingen over het nepotisme in de Limburgse politiek in 2021 leidden tot een ‘tegenonderzoek’ naar de bestuurscultuur, waarbij eerder Joep zelf, dan die cultuur onderwerp blijkt te zijn. In het rapport zijn de bronnen anoniem en wordt er geen gelegenheid tot weerwoord gegeven. Het riekt naar een afrekening, en dat vinden veel hoogleraren ook. Dohmen krijgt veel rechtszaken aan zijn broek, die hij allemaal wint. Er wordt zelfs een ‘anti-Dohmen-meldpunt’ opgericht, waar mensen kunnen klagen. Joep ziet het als een uitwas van het maatschappelijk klimaat in Nederland, waar de persvrijheid onder druk staat. Wat hem het meest raakt, is dat zijn eigen collega’s, journalisten van De Limburger, hem erin laten lopen.

Joep realiseert zich ook, dat deze persoonlijke smeercampagnes zijn objectiviteit onder druk zetten, kan hij nog wel neutraal over ze schrijven? Dit speelt in 2024, maar al eerder was de toon verhard. Wilders noemde Joep in 2021 ‘tuig van de richel’, en eind 2023, na een artikel over de fraude verdenkingen tegen PVV-verkenner Gom van Strien, kreeg hij van de PVV-aanhang te horen dat hij ‘NSB-tuig’ was, ‘hoernalist’ en meer fraais. Hij vreest voor de veiligheid van zijn gezin.

Rond dezelfde tijd speelt er van alles in zijn prive-leven, zijn dochter Roos wordt gestalkt, de schoonmoeder van zijn zoon overlijdt, maar vertelt Joep op haar sterfbed over haar grote geheim: ze is door de nonnen misbruikt. Joep is zelf ternauwernood ontsnapt aan misbruik door kerkfunctionarissen, en hij zit diep in de materie door zijn onderzoek en boek naar dit misbruik. Het raakt hem diep, en maakt hem kwetsbaar voor de persoonlijke aanvallen vanuit Limburg. Hij wordt ouder en emotioneler.

Met pensioen en op de fiets

Dit alles is de aanleiding om per 1 mei 2024 met pensioen te gaan. Om de knop om te zetten maakt hij dus deze fietstocht. We fietsen met hem mee, luisteren met hem naar zijn favoriete muziek (veel Alex Roeka), zien zijn onderkomens door zijn ogen (zoals een keer niet de gehoopte kasteelkamer, maar de Pipo-wagen die ernaast staat). Joep realiseert zich dat hij misschien niet echt geniet van de tocht, in ieder geval niet zoals de Duitse fietser die hij bijna elke dag tegenkomt, en die in zijn eigen tempo, zonder deadlines, dezelfde route fietst. Joep wil gewoon zo snel mogelijk bij het eindpunt zijn. Waarom? Dat weet hij zelf ook niet. Hij heeft altijd haast gehad, gaan, gaan, gaan.

Mijn evaluatie van Tuig van de richel

Onderzoeksjournalistiek is hard nodig en ik lees graag de artikelen en boeken van onderzoeks-journalisten. Zij controleren de macht. En dat die macht terugslaat, zélf controle wil, ja dat wist ik ook. De impact op de journalisten in kwestie, daar heb ik me nooit zo in verdiept. En dat is dom, want de smeercampagnes hebben tot doel hen de mond te snoeren, en dat zal regelmatig ook best lukken. En dat is gevaarlijk. Dit boek geeft goed inzicht in het effect van al die aanvallen en wat dat doet met zelfs de meest geharde en gelauwerde journalisten. Hetzelfde geldt voor politici die een haatcampagne over zich heen krijgen, denk aan Sigrid Kaag, Frans Timmermans. Het is helaas niet zo duidelijk wat hiertegen te doen is.

De trip zelf is leuk beschreven, wat objectief over de omgeving en de historie van de gebieden waar hij doorheen rijdt, geïllustreerd met een routekaart per hoofdstuk. En wat meer persoonlijk over de muziek, de fiets, de mensen die hij tegenkomt, de overnachtingen. En natuurlijk zijn eigen gevoelens, frustraties, die hij, denk ik, toch niet kwijt is na de fietstocht. En het lijkt erop dat hij ook nog niet klaar is met de journalistiek … ‘het bijtertje zal blijven schrijven …’.

Een Must-Read? Dat niet per sé, hoewel het onderwerp persvrijheid zéér belangrijk is.  

Conclusie

Inhoud: Leerzaam +, Onderbouwd 0, Relevant +, Tijdloos -.

Vorm: Aansprekend+, Verzorgd +, Illustraties +, Structuur +, Schrijfstijl +

FOMO -. 

Ik gaf het boek 3 ½*

Ken je dit boek? Wat vond je ervan? 

Lees Tuig van de richel duurzaam …

• via de (online) bibliotheek; 
• digitaal en gratis via Kobo Plus;
• of uit een minibieb (dat deed ik ook!).

Koop Tuig van de richel duurzaam … 

• bij de kringloop;
• bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes;
• bij je lokale boekwinkel, via Libris (aff.);
• of via B-Corp Bol (aff).

Keus genoeg!

Abonneer je hier op de wekelijkse blog-updates!