Jane Goodall’s ‘spirituele autobiografie’ Hoop voor de toekomst, de vertaling van Reason for Hope, A Spiritual Journey, uit 1999, stond al een tijdje in mijn tsundoku-boekenkast, maar verhuisde na het overlijden van Jane afgelopen oktober naar de top van mijn lees-stapel. Het is een prachtig verslag van haar leven, met de nadruk op de spirituele kant: haar mystieke ervaringen, haar hoop voor de toekomst, haar innerlijke kracht, die haar tot op het eind de wereld rondstuurde om haar boodschap van hoop te verkondigen en geld voor natuurbehoud in te zamelen.  

In het nawoord lees ik dat het boek oorspronkelijk bedoeld was als een dialoog tussen een theoloog en een antropoloog, maar het evolueerde tot een biografie. Opvallend is dat zij net zoveel aandacht besteedt aan de harde feiten van haar leven, als aan haar binnenwereld. Een groot deel van het boek gaat over onze ‘morele evolutie’, onze hedonistische levensstijl en de noodzaak tot natuurbehoud. Het boek is bepaald niet zweverig, wat je misschien zou verwachten, maar wel emotioneel geladen. De passie spat er vanaf!

De biografie Hoop voor de toekomst …

… begint natuurlijk in Jane’s kindertijd. Ze was dol op de boekjes over Tarzan en zegt dat dáár haar liefde voor Afrika vandaan kwam. Tarzan had alleen wel de verkeerde Jane … Een andere belangrijke invloed was haar geloof in God, ze werd zelfs een beetje verliefd op de predikant.

Omdat het gezin niet heel rijk is, is er geen geld om Jane naar een universiteit te laten gaan. Ze volgt een secretaresseopleiding en heeft verschillende baantjes in Londen en Brighton. Totdat …. ze op 18 december 1956 dé brief ontvangt! Een schoolvriendin vraagt haar of ze op bezoek komt in Kenia. Natúúrlijk. Ze verlaat Londen, gaat weer thuis wonen en werkt 5 maanden als serveerster, om de niet onaanzienlijke reissom bij elkaar te kunnen sparen.

1957: Kenia

Ze reist per boot naar Kenia, die trip duurt 3 weken, en daarna zit ze nog 2 dagen in de trein en een dag in een jeep. Maar dan is ze er, en geniet met volle teugen. En gaat zéker niet terug naar Engeland, nee, ze gaat als secretaresse aan de slag voor een Brits bedrijf in Nairobi. Daar maakt ze een afspraak met Dr. Leakey, een paleo-antropoloog en archeoloog, want ze wil iets met dieren doen. Ze werkt een jaar voor hem als secretaresse in het Nationaal Museum in Nairobi. Ook gaat ze met Leakey en zijn familie 3 maanden fossielen zoeken in de Olduvai-kloof, de ‘wieg van de mensheid’.

Tot zover is het boek een vrij feitelijk geschreven biografie, met hier en daar gedichten van Jane, die ze al die jaren heeft bewaard. Vanaf dit punt komt ze in contact met dieren, en worden de beschrijvingen passievoller. Dat begint als ze meegaat op een jachtpartij van het museum, om allerlei dieren te vangen en te doden om ze kunnen onderzoeken en tentoon te stellen. Ze is ontzet. Niet alleen over de jachtpartij an sich, maar ook over de aantallen. Waarom is één per soort niet genoeg? Waarom zo véél?

1960: Gombe, Tanzania

In 1959 vraagt Leakey haar om onderzoek te doen naar chimpansees in Tanzania. Ze vindt het een geweldig idee! Ze gaat terug naar Engeland om zich in te lezen in het doen van veldonderzoek en dergelijke, en Leakey gaat op zoek naar sponsoren voor het onderzoek. In 1960 heeft hij die gevonden, voor 6 maanden onderzoek in het reservaat Gombe. Op 16 juli 1960 komt Jane daar aan, met haar moeder als chaparonne en lokale staf voor het koken en de beveiliging. Ze slaan hun kamp op bij het ranger-station van het reservaat.

Op zoek naar de chimpansees

Jane’s eerste gedachte als ze het bos in stapt: hoe moet ik die chimps in hemelsnaam vinden? En na 6 weken heeft ze nog geen chimp gezien, maar samen met haar moeder wel malaria gekregen! Als ze weer hersteld is gaat ze het bos weer in … en ontdekt De Piek: een heuvel van waaruit ze twee dalen kan bekijken. Dagenlang zit ze alleen te kijken en te wachten, neemt geen boek mee, niets wat af kan leiden van het spotten van de chimps. En ze ziet ze!

Nadat 4 van de 6 maanden zijn verstreken doet ze haar grootste ontdekking: de chimps gebruiken grassprieten om in termietenheuvels naar termieten te hengelen. Dat de chimps bewust gereedschap maken en gebruiken is wereldnieuws. Leakey vraagt direct méér subsidie aan om het onderzoek voort te zetten. Aan het eind van maand 5 ontvangen ze bevestiging. Moeder Vanne gaat terug, Jane blijft met de lokale staf achter.

15 jaar in Gombe, trouwen, moeder worden en scheiden

Ze spendeert nóg meer tijd in het bos, en beschrijft de spirituele kracht die ze voelt. Ze is alleen met de natuur, gaat er helemaal in op, en ervaart een verhoogd bewustzijn. Het gevoel van vrede dat ze ervaart is prachtig omschreven, en ook de interactie met de chimps is ontroerend om te lezen. Filmmaker Hugo van Lawick brengt een bezoek, en in 1964 trouwen ze. Zoon Hugo junior, die ze Grub noemen, wordt in 1967 geboren.

Deze episode van haar leven wordt heel kort beschreven. Ze managet voornamelijk het onderzoeksstation, allerlei studenten doen de observaties. Ze mist het zélf doen van onderzoek en het contact met de chimps. In 1974 scheiden Jane en Hugo, ze zijn te verschillend, ze dachten beiden de ander wel te kunnen veranderen, maar dat gebeurde natuurlijk niet. In 1976 gaat Grub naar Engeland, naar school, tot die tijd heeft hij schriftelijk les gehad van Jane en Hugo, en tijdelijke onderwijzers.

In die periode bezoekt Jane de Notre Dame in Parijs, en heeft een intense mystieke ervaring die ze uitgebreid beschrijft.   

1975, mooie en verschrikkelijke ervaringen

In 1975 ontmoet ze Derek, haar tweede man. Ze zitten samen in een klein vliegtuigje als die een noodlanding moet maken. Het loopt maar nét goed af, en Derek doet haar het aanzoek. Ze accepteert. Hij woont en werkt in Dar-Es-Salaam en het stel verdeelt de tijd tussen de hoofdstad en Gombe, het klinkt als een goedwerkende LAT-relatie.

Ook in 1975 speelt de ontvoering van 3 van haar studenten en 1 medewerkster, door 40 (!) gewapende mannen die handelen in opdracht van Laurent-Désiré Kabila, de latere president van Congo. Na betaling van losgeld worden de 4 een paar weken later losgelaten. Maar daarmee is het niet afgelopen, Derek wordt beschuldigd van het niet willen betalen van het losgeld, en Jane van onverantwoordelijk gedrag, terwijl ze in de VS was toen het gebeurde, ze had een tijdelijk contract bij Stanford Universiteit. Dat contract wordt beëindigd en ook haar onderzoeks-subsidie komt in gevaar.  Dat is voor haar aanleiding om het Jane Goodall Instituut op te richten, ze wil een meer structurele oplossing voor de financiering van haar onderzoek. Lange tijd mag ze ook niet terug naar Gombe. In dit deel lees je duidelijk de ontzetting, de gekwetstheid en de frustratie van Jane terug.

Agressie en zorgzaamheid, nature of nurture?

Hierna volgt een gedetailleerde beschrijving van de agressie bij chimps, gevolgd door een vergelijkbare beschrijving van liefde. Jane beschrijft hoe volwassen chimps een vrouwtje van een andere groep aanvallen, en haar jong vermoorden en gedeeltelijk opeten. Daarna ziet ze hetzelfde gebeuren bij een vrouwtje van de eigen groep. Sterker nog, ze heeft bewijs dat er 4 baby’s zijn opgegeten door het vrouwtje Passion en haar dochter Pom. Waarom? Geen idee, maar het is de start van een 4-jarige oorlog. Een groep chimps die zich had afgesplitst wordt volledig uitgemoord. Ze vergelijkt dit gedrag met de menselijke agressie. Is dat dan toch meer nature dan nurture?

Het vergelijkbare deel over zorgzaamheid en mededogen bij de chimps is ontroerend, en hieruit blijkt dat altruïsme óók in onze genen zit. Jane concludeert dat we onze agressieve neigingen kunnen overwinnen, onze genetische erfenis ontstijgen. Daaruit ontleent ze ‘hoop voor de toekomst’.

1979: de dood, onrust en verspilling

Het huwelijk met Derek is geen lang leven beschoren: hij overlijdt in 1979 aan uitgezaaide kanker. Haar beschrijving van zijn onsuccesvolle zoektocht naar genezing is erg pijnlijk en verdrietig om te lezen. Na zijn dood gaat ze naar Gombe, en daar krijgt ze weer een spirituele ervaring: hun geesten spreken met elkaar. Het geeft haar rust, en ze is wat gelukkiger.

Dit emotionele stuk wordt vervolgd met een even emotioneel stuk over de onrust in de wereld op dat moment, in alle buurlanden van Tanzania is wel wat aan de hand, daarbij komt vernietiging van de natuur en luchtvervuiling, en onze verspillende leefwijze. Is er nog hoop voor de toekomst, vraagt ze zich af.

1986: proefdieren en weesjes

In 1986 is ze spreker op een conferentie die haar diep raakt. Het gaat hier niet alleen over het gedrag van de chimps, maar ook over de bedreiging van hun leefgebied, en het gebruik van chimps als proefdieren. Ze hoort dingen die ze niet voor mogelijk had gehouden. Ze voelt dat haar leven wordt overgenomen door ‘een kracht die sterker is dan ikzelf’ en richt zich op de ‘chimpansee-weesjes’: verlaten huisdieren, proefdieren, jonkies waarvan de moeder voor vlees is afgeschoten.  Ik las het met tranen in mijn ogen. We gebruiken de chimps als proefdieren omdat ze voor 99% genetisch aan ons gelijk zijn. Maar zouden ze ook niet cognitief, emotioneel op ons lijken, vraagt Jane zich af. Zouden ze niet kunnen voelen wat wij voelen, kunnen lijden?

De overstap naar de bio-industrie is snel gemaakt, en Jane stopt met het eten van vlees. Inmiddels, zegt ze (in 1999) bewegen we ons weg van wreedheid, naar mededogen, we denken anders over dierproeven. Ze heeft weer hoop voor de toekomst, maar alleen als we onze levensstijl veranderen. Voor die hoop heeft ze 4 redenen, die ook in haar latere boek, Het boek van hoop uitgebreid aan de orde kwamen. Daar heb ik een recensie én samenvatting van, dus verwijs ik daarnaar. Dat boek is als het ware een spiegelbeeld van Hoop voor de toekomst, met heel veel spiritualiteit en minder biografische stukken.

Ze wil nog véél doen!

Aan het eind van het boek vraagt ze zich af hoe lang ze nog heeft. Ze is 65, maar haar hele familie werd vér in de 90. Ze wil nog zóveel doen! Haar werk in natuurbehoud voortzetten natuurlijk, maar ook een roman schrijven.

Inmiddels weten we dat dát er niet meer van gekomen is ….        

Mijn evaluatie van Hoop voor de toekomst

Het boek is een bijzondere mix van feitelijkheden over Jane’s leven tot 1999, en haar gedachten over God en/of een spirituele kracht. Al las ik eerder twee andere boeken van haar die semi-biografisch zijn, ik leerde toch weer meer over haar leven, en met name over haar mystieke ervaringen. Ik kan me ook goed voorstellen dat je, om overtuigend een boodschap van hoop uit te dragen, ook een stevige basis in spiritualiteit moet hebben.

Het boek is heel persoonlijk geschreven, het raakte mij ook vaak emotioneel. Bij de beschrijvingen van de chimps in Gombe natuurlijk, die stralen echt haar liefde voor de dieren  en de verwondering over hun gedrag uit. Maar ook bij de beschrijvingen van het overlijden van Derek, en haar bezoek aan het laboratorium met proefdieren.

Het boek is mooi uitgevoerd met een flink aantal foto’s. Ook staan er een aantal gedichten van haar hand in. Het is een prachtige herinnering aan een bijzondere vrouw, mijn ‘tante’ Jane.  

Conclusie

Inhoud: Leerzaam +, Onderbouwd +, Relevant +, Tijdloos +.

Vorm: Aansprekend+, Verzorgd +, Illustraties +, Structuur +, Schrijfstijl +

FOMO -. 

Ik gaf het boek 4 1/2*

Ken je dit boek? Wat vond je ervan? 

Lees Hoop voor de toekomst  duurzaam …

• via de (online) bibliotheek; 
• digitaal en gratis via Kobo Plus;
• of uit een minibieb (dat deed ik ook!)!

Koop Hoop voor de toekomst duurzaam … 

• bij de kringloop;
• bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes;
• niet meer beschikbaar bij je lokale boekwinkel, via Libris (aff.);
• of via B-Corp Bol (aff).

Keus genoeg!

Abonneer je hier op de wekelijkse blog-updates!